Theo Đài Khí tượng thủy văn khu vực Bắc Trung Bộ, thời tiết vụ xuân năm nay ấm, nhiệt độ cao hơn trung bình nhiều năm (TBNN) từ 0,5 - 1,5 độ C (TBNN là 18,5 - 19,5 độ C).

Gieo mạ xuân sớm có nguy cơ rủi ro cao.

Rét đậm tập trung nhiều vào tháng 1, tháng 2. Nhưng các đợt rét không kéo dài, chủ yếu rét về đêm, ngày có thể có nắng ấm, lượng mưa từ tháng 1 đến tháng 3 thấp hơn TBNN cùng kỳ 10 - 30%.

Như vậy, về mặt thời tiết có thể dự báo trước là một vụ xuân ấm, nhiệt độ không khí cao hơn TBNN, trời có nắng nhiều, ít mưa và khả năng sẽ xẩy ra hạn hán cuối vụ.

Với thời tiết như nói ở trên, tất cả các cây trồng sẽ rút ngắn thời gian sinh trưởng (TGST), sẽ ra hoa kết quả sớm, nhất là cây ngắn ngày như: lúa, ngô, lạc… và như vậy sẽ dẫn đến năng suất thấp, thậm chí như cây lúa có thể mất trắng do trổ sớm vào tiết thanh minh, gặp gió mùa đông bắc về muộn, nhiệt độ không khí xuống dưới 23 độ C thì tỉ lệ lép sẽ rất cao, hạt lúa bầm đen (bầm ruồi) gạo không ăn được.

Bài học vụ lúa xuân 2019 vẫn còn nguyên giá trị, toàn tỉnh vụ xuân 2019 đã gieo cấy sớm trước lịch thời vụ quy định do ngành nông nghiệp đề ra là 34.696,8 ha, chiếm 37,54% diện tích lúa cả vụ xuân. Trong đó, có 21.463,4 ha lúa gieo cấy sớm từ 10-20 ngày và có 13.233,40 ha gieo cấy sớm từ 7-10 ngày.

Hậu quả là: Năng suất lúa bình quân vụ xuân 2019 giảm so với năng suất lúa vụ xuân 2018 là 1,30 tạ/ha, tương ứng với sản lượng giảm 11.482,97 tấn lúa. Trong đó, trên diện tích lúa gieo cấy sớm từ 10-20 ngày, do trổ quá sớm năng suất lúa giảm bình quân 10,75 tạ/ha so với cùng một giống lúa, nhưng được gieo cấy đúng thời vụ lúa trổ sau 20/4, trổ vào tiết cốc vũ. Hầu hết diện tích lúa gieo cấy sớm trong vụ xuân 2019 tập trung chủ yếu ở các huyện: Yên Thành, Diễn Châu, Quỳnh Lưu, Hưng Nguyên, Nam Đàn, Nghi Lộc, thị xã Thái Hòa, thị xã Hoàng Mai…

Thực tế vụ lúa xuân 2019 vừa qua đã là như vậy, vụ lúa xuân năm 2020 này lại tiếp tục lặp lại tình trạng mặc cho trời ấm hay rét, bà con nông dân ở nhiều huyện đã ra đồng gieo mạ rất sớm từ trước ngày 20/12.

Một trong những địa phương đã xuống đồng gieo mạ sớm như: Vĩnh Thành, Viên Thành, Long Thành, Nhân Thành, Thọ Thành… huyện Yên Thành; Diễn Thắng, Diễn Minh, Diễn Bình, Diễn Cát, Diễn Nguyên… huyện Diễn Châu; Quỳnh Hồng, Quỳnh Bá, Quỳnh Hậu, Quỳnh Văn, Quỳnh Đôi… huyện Quỳnh Lưu; Nghĩa Dũng, Tân An, Tiên Kỳ, Nghĩa Phúc… huyện Tân Kỳ.

Theo lịch thời vụ gieo cấy do Sở NN-PTNT Nghệ An quy định thì:

- Các giống lúa có TGST từ 140 - 145 ngày, gieo mạ từ 8 - 13/1, cấy từ 28 - 31/12, như các giống AC5, BC15, nếp 97.

- Các giống lúa có TGST từ 130 - 135 ngày, gieo mạ từ 15 - 20/1, cấy từ 4 - 9/2/2020 như các giống: HT1, Bắc Thơm 7, DT52…

- Các giống lúa có TGST trên dưới 125 ngày, gieo mạ từ ngày 20 - 25/1/2020, cấy từ ngày 9 - 14/2/2020 như các giống VT-NA6, VT-NA2, Thiên ưu 8, Sông Lam 9, Bắc Thịnh…

Riêng lúa gieo sạ, gieo sau gieo mạ 4 - 5 ngày là tốt nhất. Nếu so với thực tế mạ đã gieo và đang tiếp tục gieo thì bà con nông dân đã gieo sớm trước thời vụ quy định trên 20 ngày.

Nếu vấn đề này không được quy định rõ trách nhiệm cụ thể thì tình trạng tùy tiện trong sản xuất nông nghiệp sẽ tiếp tục diễn ra, mà không có cấp nào, người nào đứng là chịu trách nhiệm. Rốt cuộc, nếu may mắn được mùa thi do lãnh đạo và chỉ đạo tốt. Nếu mất mùa thì đổ cho thời tiết không thuận lợi và trong đó có do chúng ta, rất chung chung.

Với đà xuống giống gieo mạ và gieo sạ lúa như hiện nay, khả năng vụ lúa xuân năm 2020 sẽ trổ bông vào cuối tháng 3 sang đầu tháng 4. Như vậy lúa sẽ làm đòng vào giai đoạn nhiệt độ không khí còn thấp và lúc lúa trổ dễ dàng gặp gió mùa đông bắc cuối mùa tràn về vào đúng tiết thanh minh, gây ra hiện tượng mưa, rét kéo dài làm năng suất lúa giảm nghiêm trọng là điều không thể tránh khỏi.

Trước thực trạng đó, cần khẩn trương có biện pháp ngăn ngừa và hạn chế ngay tình trạng bất chấp chủ trương chỉ đạo về lịch thời vụ gieo cấy vụ lúa xuân năm 2020 của tỉnh, huyện, thành, thị đã quy định.

Một: Trước mắt các địa phương cần kiểm tra thật cụ thể, chính xác tại xã (HTX) nào, diện tích mạ đã gieo hoặc diện tích lúa đã gieo sạ, gồm những giống gì, trong từng thời gieo: gieo trước ngày 20/12, gieo từ sau ngày 20 - 25/12 và gieo từ ngày 26 - 31/12…

Thống kê như vậy để biết được so với lich thời vụ gieo cấy cho từng giống lúa đã được quy định gieo sớm bao nhiêu ngày, với diện tích mạ hay lúa gieo sạ là bao nhiêu ha. Từ đó, nếu gieo quá sớm từ 5-7 ngày trở lên thì nên khuyến khích bà con nông dân có kế hoạch mua thêm giống để gieo thay thế diện tích mạ đã gieo quá sớm, không nên cấy loại mạ đó.

Hai: Cần tuyên truyền mạnh trên các phương tiện thông tin đại chúng về việc không được gieo cấy lúa quá sớm trước lịch thời vụ đã quy định, do thời tiết vụ xuân năm nay ấm, nóng, nhiệt độ không khí cao hơn năm bình thường từ 0,5 - 1,5 độ C, lúa trổ sớm, năng suất giảm thậm chí mất trắng để bà con nông dân biết mà né tránh.

Ba: Đồng thời cũng cần làm rõ trách nhiệm của các cấp, nhất là cấp huyện và xã trong việc chỉ đạo SXNN, trong đó có việc dể cho bà con nông dân tùy tiện gieo mạ, gieo sạ lúa quá sớm trước thời vụ quy định như hiện nay.

DOÃN TRÍ TUỆ/nongnghiep